W ciągu ostatnich lat osteoporoza stała się problemem społecznym. Jednak tak naprawdę tylko niewiele osób wie na czym polega ta choroba, jak jej należy zapobiegać, jak leczyć i jaka jest rola żywienia w profilaktyce i leczeniu tej choroby. Wiadomo, że znacznie łatwiej jest sprostać czemuś, co jest dobrze znane.
Obecnie obowiązuje definicja osteoporozy, która uwzględnia zmiany zarówno ilościowe i jakościowe, jak i ich skutki. Według tej definicji osteoporoza jest to układowa choroba szkieletu, charakteryzująca się małą masą kostną i obniżoną jakością tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną podatnością kości na złamania. Złamania występują nawet po niewielkim urazie, czyli takim po którym kości zdrowego człowieka nie doznają uszczerbku.
Osteoporoza dzieli się na pierwotną i wtórną. Osteoporoza pierwotna zwykle rozwija się u kobiet po menopauzie i u mężczyzn w podeszłym wieku. Osteoporoza wtórna jest następstwem różnych stanów patologicznych lub działaniem niektórych leków. Głównym czynnikiem ryzyka jest wiek – im człowiek starszy, tym ryzyko wystąpienia choroby jest większe. Najbardziej narażoną grupą wiekową bez względu na płeć są osoby powyżej 65 roku życia.
Osteoporoza jest znacznie bardziej powszechnym schorzeniem u kobiet, niż u mężczyzn, co ma związek z wcześniejszym występowaniem menopauzy, niż andropauzy u mężczyzn. W występowaniu tej choroby duże znaczenie ma również rasa, znacznie częściej występuje u osób białych i żółtych, rzadziej u przedstawicieli rasy czarnej. Budowa ciała ma również istotny wpływ na rozwój choroby, osoby wątłe o drobnych kościach są znacznie bardziej narażone na osteoporozę, niż te o masywnej budowie ciała.
Czynniki ryzyka zachorowania na owe schorzenie możemy także odziedziczyć. Skłonność do zachorowania dziedziczymy po matce, więc jeśli nasza matka, lub babcia chorowały na tę chorobę, ryzyko wystąpienia jej u nas jest znacznie większe niż u innych osób. Jednym z ważniejszych czynników chorobotwórczych jest menopauza u kobiet.
Zwiększanie ryzyka zachorowania powodowane jest niedoborem takich hormonów jak estradiol i progesteron. W okresie menopauzy kobiety mogą tracić nawet do 7% masy kostnej rocznie. Inne czynniki to zaburzenia miesiączkowania lub pierwotny albo wtórny jej brak, przedwczesne wygaśnięcie aktywności jajników, szereg czynników związanych z dietą i otoczeniem, do których zaliczyć można głównie niedobór witaminy D, wapnia, nadmiar sodu oraz siedzący tryb życia i stosowanie różnego rodzaju używek.
Osteoporoza w większości przypadków przebiega raczej bezobjawowo, przynajmniej we wczesnych fazach rozwoju choroby. Jest to schorzenie rozwijające się powoli w ciągu wielu lat. Najczęściej pierwszym objawem osteoporozy są złamania, wówczas choroba jest już niestety w zaawansowanym stadium. Do kolejnych objawów zaliczyć można bóle kręgosłupa, które niestety rzadko uznaje się za objaw samej osteoporozy, częściej zaś za zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa. Nierzadko występują również bóle na odcinku piersiowym, a także bóle krzyża i między łopatkami. Przyczyną złamań jest daleko posunięte odwapnienie kości. Do najczęstszych złamań zaliczają się złamania nadgarstka, kości udowej, kręgów kręgosłupa oraz rzadziej złamania żeber. Do złamań osteoporotycznych dochodzi bez wyraźnych, znaczących przyczyn, wystarczy niewielki upadek, nawet z wysokości własnego ciała.
DIAGNOZA
- Najczęściej stosowanymi metodami pomocnymi w diagnozie osteoporozy są różnego rodzaju testy biochemiczne i badania obrazowe – prześwietlenia.
- Testy biochemiczne dotyczą głównie badania krwi i moczu, a dokładniej zawartości w nich takich pierwiastków jak fosfor i wapń.
- Badania obrazowe są również istotnym elementem diagnozy, zaliczyć tu można zdjęcia przeglądowe kości np. prześwietlenia i rentgen, następnie badanie densytometryczne – jest to podstawowe badanie umożliwiające rozpoznanie osteoporozy. Badanie to umożliwia bardzo dokładne i precyzyjne zmierzenie masy kostnej z dokładnością do 1%. W efekcie możliwe jest stworzenie komputerowego obrazu struktury kości. Kolejnym badaniem pomocnym przy diagnozie jest biopsja kości, która polega na pobraniu materiału kostnego i zbadaniu go pod mikroskopem. Przeważnie w celu pobrania materiału do badania nakłuwa się kość biodrową. Metoda ta jest wykonywana w określonych przypadkach i nie należy do badań rutynowych.
LECZENIE
Podstawowym celem leczenia jest zapobieganie złamaniom i podobnym urazom. Istotną rzeczą jest fakt, iż leczenie aby odniosło skutek musi być prowadzone konsekwentnie i długotrwale, do końca życia pacjenta. Najważniejsza jest tu profilaktyka, którą należy wdrażać znacznie wcześniej niż w okresie menopauzy czy androgenezy, a już obowiązkowo u osób które przekroczyły 60. rok życia, mają jeden lub więcej czynników ryzyka, cierpią na choroby układu krążenia lub narządu ruchu, a w wywiadzie rodzinnym mają choroby zaburzające gospodarkę wapniowo-fosforanową.
Do środków ograniczających zmniejszenie ryzyka wystąpienia osteoporozy należą:
-zwiększanie aktywności poprzez wykonywanie ćwiczeń fizycznych, lub też nawet zwykły spacer. Wskazana jest jazda na rowerze, pływanie oraz inne specjalistyczne ćwiczenia co najmniej przez 20 minut dziennie
-ograniczenie używek, zaprzestanie palenia tytoniu i ograniczenie spożycia alkoholu
-eliminowanie upadków jest elementem znacznie trudniejszym do zrealizowania, wiąże się to bowiem z przystosowaniem technicznym otoczenia
-odpowiednia dieta zapewniająca dostatecznej ilości wapni – w postaci naturalnej bądź jako preparaty uzupełniające, suplementy. Dzienne zapotrzebowanie na wapń w okresie menopauzy i u osób starszych wynosi ok. 1500 mg.
WAŻNE WSKAZÓWKI
Z jedzenia organizm przyswaja zaledwie 40% wapnia pod warunkiem, że w organizmie jest wystarczająca ilość witaminy D. Aż 60 % wapnia jest wydalane z moczem. Wapń będzie wolniej redukowany, jeśli w codziennej diecie zachowamy właściwe proporcje między wapniem a fosforem w stosunku 1:1. Aby to osiągnąć należy unikać tłustego nabiału, a wybierać ten o zawartości 1,5-2 % tłuszczu. Nie należy sięgać po produkty odtłuszczone, ponieważ nie zawierają witaminy D, która niezbędna jest do wchłaniania wapnia.
Sód ma również negatywny wpływ na stan kości ponieważ “wypędza” wapń z organizmu, podobnie kofeina zwiększa utratę wapnia co osłabia kości. Kościom szkodzi również nadmiar białka ponieważ przyspiesza wytwarzanie i wydalanie moczu, a wraz z nim tracimy duże ilości wapnia. Nie rezygnujmy jednak z nabiału gdyż zawiera on inne składniki odżywcze, podobnie ryby, groch czy fasola, które są również bardzo bogate w białko.
Alkohol upośledza przemianę witaminy D, co prowadzi do gorszego wchłaniania wapnia z jelit oraz do nadmiernego wydalania go z moczem. Alkohol źle wpływa też na komórki tworzące kości. Nie każdy o tym wie, że fosfor zawarty w zupach w proszku znacznie zmniejsza stężenie witaminy D w organizmie, przez co również bardzo szkodzi kościom. Powinniśmy więc ograniczyć spożywanie gotowych produktów typu instant do minimum.
DOBRE RADY DLA KOŚCI
- spożywaj pokarmy bogate w wapń i witaminę D
- postaraj się utrzymywać prawidłową masę ciała
- podczas słonecznej pogody nie unikaj świeżego powietrza
- zmień tryb życia z siedzącego na bardziej aktywny
- postaraj się ograniczyć do minimum używki
- zainteresuj się możliwością wykonania badania densytometrycznego kości
- zapytaj lekarza rodzinnego czy przyjmowane przewlekle leki nie mają negatywnego wpływu na kości
- poproś swojego lekarza aby ocenił czy Twój organizm jest zagrożony osteoporozą
- bądź ostrożny – unikaj sytuacji mogących doprowadzić do urazów kości.
SPRZYMIERZEŃCY KOŚCI
- podstawowym źródłem łatwo przyswajalnego wapnia jest mleko i jego przetwory,
- z produktów tych wapń przyswajany jest w 20-30%, natomiast z produktów roślinnych tylko w 10-13%.
niedostateczna podaż wapnia wywołuje pobieranie wapnia z kości w celu utrzymania prawidłowego stężenia wapnia w surowicy krwi. Długotrwałe utrzymanie niskiego spożycia wapnia doprowadza do upośledzenia mineralizacji kości, w efekcie do osteoporozy i obniżenia ich wytrzymałości.
